در ماه‌های اخیر، بازار مواد غذایی ایران شاهد افزایش لجام‌گسیخته قیمت حبوبات بوده؛ تا جایی که قیمت لوبیا چیتی مرز یک میلیون تومان را پشت سر گذاشته و با نرخ گوشت قرمز برابری می‌کند. این اتفاق در پی تغییر ناگهانی ارز ترجیحی به ارز توافقی ایجاد شد، به خصوص زمانی که نرخ واردات برخی اقلام از ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومان به بیش از ۷۰ هزار تومان جهش پیدا کرد و به سرعت خود را در قیمت نهایی کالاها نشان داد.

حبوبات، گران‌تر از همیشه؛ وعده‌هایی که تحقق نیافت

رصد بازارهای حضوری و آنلاین نشان می‌دهد حبوبات این روزها به کالایی لوکس در سبد غذایی مردم تبدیل شده است. طبق آخرین قیمت‌های برخی فروشگاه‌های معتبر، عدس ۹۰۰ گرمی گلستان به ۲۱۹ هزار تومان رسیده، لوبیا قرمز بسته‌بندی ۹۰۰ گرمی ۳۳۸ هزار و ۵۰۰ تومان فروخته می‌شود، و لپه‌ی ۹۰۰ گرمی هم معادل ۲۲۷ هزار و ۹۰۰ تومان قیمت خورده است. جالب اینجاست که بسیاری از مغازه‌ها لپه را تمام کرده‌اند و به این راحتی پیدا نمی‌شود.

در حالی که تا همین فروردین و اردیبهشت، بسته‌بندی ۹۰۰ گرمی لوبیا چیتی ۵۰۰ هزار تومان قیمت داشت، حالا همان کالا در بعضی فروشگاه‌ها حتی تا یک میلیون تومان هم معامله می‌شود؛ رقمی که عملاً با قیمت برخی قطعات گوشت برابری دارد.

افزایش عجیب قیمت حبوبات، اولین قربانی‌اش خود مردم هستند؛ چرا که حالا خرید این منابع پروتئینی ارزان‌قیمت هم برای بسیاری از خانواده‌ها دشوار شده و مجبورند این اقلام را حذف یا به حداقل برسانند—در حالی که تا همین دیروز لوبیا، عدس و لپه جایگزین مقرون‌به‌صرفه‌ای برای گوشت در سفره مردم بود.

شکست زنجیره غذایی، آسیب به سلامت ملی

گرانی بی‌سابقه حبوبات عملاً باعث شده رژیم غذایی بخش قابل‌توجهی از مردم از کمبود پروتئین و ویتامین‌های ضروری رنج ببرد. حالا هم گوشت قرمز و هم حتی جایگزین‌های ارزان‌ترش از سفره ایرانی‌ها محو می‌شوند؛ نتیجه این روند، چیزی جز تشدید سوءتغذیه، ضعف ایمنی بدن و فشار مضاعف بر نظام سلامت کشور نیست.

افزون بر همه این موج گرانی، هر روز سهم بزرگ‌تری از درآمد خانواده‌ها صرفِ تهیه حداقل‌های غذایی می‌شود و دیگر برای خرید اقلام ضروری زندگی یا درمان و آموزش چیزی باقی نمی‌ماند.

دلایل جهش قیمت؛ سیاست‌های ارزی و مدیریت نابسامان بازار

اصلی‌ترین دلیلی که برای این گرانی افسارگسیخته مطرح می‌شود، جایگزینی ارز ترجیحی با ارز توافقی برای واردات است؛ تصمیمی که هزینه واردات را چند برابر کرد و به افزایش قیمت تمام شده انجامید. از سوی دیگر، صادرات بدون کنترل حبوبات در دوره‌هایی از سال و کاهش میزان توزیع داخلی نیز باعث به‌هم‌ریختگی بازار شد. مدیریت ناکارآمد در ذخیره‌سازی و توزیع، ناهماهنگی در دستگاه‌های متولی و بی‌توجهی به زمان‌بندی عرضه، همگی در شکل‌گیری این بحران نقش داشته‌اند.

نمی‌توان از نقش پررنگ واسطه‌ها، دلال‌ها و برخی عمده‌فروشان در التهاب بیشتر بازار چشم‌پوشی کرد—از احتکار تا امتناع از عرضه به بازار تا گران‌تر شدن هرچه بیشتر کالا. همچنین معطل‌ماندن حبوبات وارداتی در گمرک به دلیل مشکلات تخصیص ارز و افزایش تعرفه‌ها، این اوضاع را وخیم‌تر کرده است.

هشدار برای آینده امنیت غذایی کشور

تداوم این وضعیت، مباحث جدی در حوزه معیشت خانوار و سلامت جامعه به همراه خواهد داشت. انتظار می‌رود مسئولان وزارت جهاد کشاورزی هرچه سریع‌تر با یک برنامه کارآمد برای تنظیم بازار و حمایت فوری از مردم، مسیر رفع این بحران را هموار کنند.