پنجشنبه ۱۵ آبان ۱۴۰۴
دهکبندی خانوارها یکی از مهم‌ترین ابزارهای دولت ایران برای شناسایی سطح معیشت مردم و تنظیم پرداخت‌های حمایتی مثل یارانه نقدی، کالابرگ الکترونیک، و وام‌های معیشتی است. این نظام که از سال ۱۳۹۰ رسمی شد، در سال‌های اخیر با توجه به تغییرات شدید تورم، درآمد و هزینه خانوارها، دچار بازنگری‌های جدی شده است. طبق اعلام وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بیش از ۸۵ میلیون نفر ایرانی در سامانه رفاه ایرانیان ارزیابی مالی می‌شوند تا دهک درآمدی‌شان مشخص شود.
مطالعه بیشتر: راهنمای کامل ثبت نام یارانه و نحوه پیگیری وضعیت
دهکبندی به معنی تقسیم جمعیت به ده گروه مساوی (۱۰ درصدی) بر اساس قدرت مالی خانوار است؛ از فقیرترین (دهک اول) تا ثروتمندترین (دهک دهم). این تقسیم فقط بر پایه درآمد نیست، بلکه بر اساس ترکیب درآمد، دارایی، هزینه و رفاه واقعی زندگی انجام می‌شود. به طور میانگین، هر دهک حدود ۸ تا ۹ میلیون نفر را شامل می‌شود.
وزارت کار برای تشخیص دهک خانوارها از الگویی موسوم به الگوی برآورد رفاه اقتصادی (WEM) استفاده می‌کند. این مدل داده‌هایی از ۷ محور اصلی را ترکیب می‌کند:
???? در بازنگری سال ۱۴۰۳، به داده‌های مالیاتی و اطلاعات تسهیلات بانکی نیز وزن بیشتری داده شده تا از اظهار نادرست درآمد جلوگیری شود.
در سال ۱۴۰۰ حدود ۶.۸ میلیون نفر در دهک اول (فقیرترین گروه) شناسایی شدند؛ اما با جهش تورم خوراکی‌ها و کاهش قدرت خرید در فاصله ۱۴۰۱ تا ۱۴۰۳، جمعیت این دهک به بیش از ۸.۵ میلیون نفر رسیده است.
???? طبق داده‌های مرکز آمار، در دهک اول حدود ۷۰ درصد افراد فاقد مسکن ملکی و بیش از ۵۰ درصد دارای شغل غیررسمی هستند.
???? تقریباً ۹۰ درصد خانوارهای دهک اول در مناطق حاشیه‌ای یا روستاها زندگی می‌کنند.
| دهک | میانگین درآمد ماهانه خانوار (۴ نفره) | وضعیت اقتصادی | درصد تقریبی جمعیت شهری |
|---|---|---|---|
| ۱ | زیر ۱۰ میلیون تومان | فقیرترین قشر جامعه | 33٪ |
| ۲ | ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان | کم‌درآمد | 41٪ |
| ۳ | ۱۲ تا ۱۴ میلیون تومان | پایین‌تر از حد متوسط | 52٪ |
| ۴ | ۱۴ تا ۱۶ میلیون تومان | نزدیک به متوسط | 63٪ |
| ۵ | ۱۶ تا ۱۸ میلیون تومان | متوسط جامعه | 68٪ |
| ۶ | ۱۸ تا ۲۰ میلیون تومان | کمی بالاتر از متوسط | 72٪ |
| ۷ | ۲۰ تا ۲۳ میلیون تومان | نسبتاً مرفه | 76٪ |
| ۸ | ۲۳ تا ۲۷ میلیون تومان | مرفه | 81٪ |
| ۹ | ۲۷ تا ۳۵ میلیون تومان | پردرآمد | 87٪ |
| ۱۰ | بیش از ۳۵ میلیون تومان | ثروتمندترین قشر | 92٪ |
???? تفاوت شدید استانی در این ارقام مشهود است؛ برای مثال در تهران خانواری با درآمد ۲۰ میلیون تومان در دهک چهارم قرار می‌گیرد، اما در خراسان جنوبی همین درآمد دهک هفتم محسوب می‌شود.
طبق مصوبه سال ۱۴۰۲ دولت، یارانه نقدی دهک‌ها به دو سطح پرداخت می‌شود:
| گروه | مبلغ ماهانه | نوع حمایت |
|---|---|---|
| دهک‌های ۱ تا ۳ | ۴۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر | نقدی + کالابرگ |
| دهک‌های ۴ تا ۹ | ۳۰۰ هزار تومان به ازای هر نفر | نقدی |
| دهک دهم | حذف از فهرست یارانه نقدی | بدون حمایت مستقیم |
علاوه بر یارانه، سه طرح موازی در حال اجراست:
هر فرد می‌تواند با مراجعه به سامانه حمایت (hemayat.mcls.gov.ir) و ورود با کد ملی، اطلاعات مالی خانوار را مشاهده و در صورت وجود اشتباه، اعتراض خود را ثبت کند.
مدارک موثر در اصلاح دهک:
در صورت بررسی و تأیید، دهک خانوار از ماه بعد تغییر می‌یابد.
از دید کارشناسان اقتصادی، نظام دهکبندی با همه نقاط قوتش، چند چالش جدی دارد:
۱. خطای داده‌ها و خوداظهاری: بسیاری از افراد دهک‌های بالاتر با تقسیم حساب یا ثبت دارایی به نام بستگان از شناسایی خارج می‌شوند.
۲. تغییر سریع دهک‌ها در اثر تورم: رشد سالانه تورم خوراکی‌ها (بیش از ۴۵٪ در سال ۱۴۰۳) باعث شده دهک‌های متوسط به سرعت به طبقات پایین‌تر منتقل شوند.
۳. عدم تفکیک رفاه واقعی از درآمد: داشتن خانه یا خودرو قدیمی باعث انتقال فرد به دهک بالاتر، در حالی که رفاه واقعی ممکن است پایین باشد.
به گفته پژوهشگران دانشگاه علامه طباطبایی، دهکبندی کنونی به نسبت درآمد ثابت طراحی شده و در سال‌های تورمی، نیازمند بازنگری دوره‌ای سه‌ماهه است تا عدالت در پرداخت یارانه حفظ شود.
در مقایسه جهانی، ایران از نظر ضریب جینی (شاخص نابرابری درآمد) در سال ۱۴۰۳ حدود ۰.۴۱ را ثبت کرده است؛ این عدد نشان‌دهنده نابرابری متوسط است. برای نمونه:
در نتیجه، با وجود اجرای دهکبندی، نابرابری درآمدی در ایران هنوز در سطح نسبتاً بالا باقی مانده است.
دهکبندی ابزار اصلی اجرای عدالت اقتصادی در ایران است و در سال‌های اخیر در کنار طرح‌های کالابرگ و یارانه نقدی نقش کلیدی‌تری یافته است. با وجود پیشرفت‌های فنی در سامانه رفاه ایرانیان، چالش‌هایی مثل صحت داده‌ها، تأثیر تورم، و تفاوت استانی در هزینه زندگی، همچنان مانع از اجرای کاملاً عادلانه این طرح هستند.
در حال حاضر، دهک‌های ۱ تا ۹ شامل بیش از ۷۵ میلیون ایرانی از یارانه‌های مستقیم بهره‌مند می‌شوند و تنها دهک دهم (حدود ۸.۵ میلیون نفر) از دریافت آن محروم است. اصلاح دوره‌ای و افزایش شفافیت مالیاتی می‌تواند به‌تدریج این نظام را منصفانه‌تر و مؤثرتر کند.
✍️ تهیه و تنظیم: تحریریه کویرنیوز
???? منابع: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی – مرکز آمار ایران – پژوهشکده اقتصاد علامه طباطبایی – پایگاه‌های خبری نورنیوز، فرارو، تجارت‌نیوز
تمام حقوق برای پایگاه خبری کویر نیوز محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
کویرنیوز