جمعه ۱۶ آبان ۱۴۰۴
پس از ۱۲ روز تنش شدید میان ایران و اسرائیل، اعلام آتش‌بس در ۲۴ ژوئن و انتشار خبر توافق تهران و تل‌آویو برای توقف کامل درگیری‌ها توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، فضای منطقه را تا حدی آرام کرد. با وجود این رخداد، آینده این آتش‌بس و چشم‌انداز تعاملات دیپلماتیک هنوز با تردیدهای فراوانی روبه‌رو است.
ورود مستقیم آمریکا به معرکه، به‌ویژه با حملات هوایی به تاسیسات هسته‌ای ایران در فردو، نطنز و اصفهان و نیز نقش اسرائيل در این حملات، بحران میان دو کشور را به اوج رساند. این حملات دقیقاً زمانی رخ داد که ایران و آمریکا مذاکرات جدیدی را پیرامون برنامه هسته‌ای دنبال می‌کردند. نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، بار دیگر بر ادعای دستیابی قریب‌الوقوع ایران به سلاح هسته‌ای تأکید کرد؛ موضوعی که در سه دهه اخیر بارها از سوی تل‌آویو مطرح شده است.
پس از تحقق آتش‌بس، ترامپ از احتمال ازسرگیری رایزنی‌ها درباره مسئله هسته‌ای خبر داد، هرچند تأکید کرد که در صورت دریافت نشانه‌هایی از افزایش مجدد سطح غنی‌سازی در ایران، حملات هوایی آمریکا ادامه خواهد یافت. همزمان، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه، درخواست تهران برای دریافت تضمین امنیتی را مطرح نمود تا اطمینان حاصل شود در جریان مذاکرات، ایالات متحده دست به اقدام نظامی نخواهد زد.
بی‌میلی متقابل میان تهران و تل‌آویو برای بازگشت به گفت‌وگوهای هسته‌ای همچنان باقیست و تحلیلگران معتقدند بدون توافق یا تعامل راهبردی جدید، احتمال تکرار حملات اسرائيلی فقط مسئله زمان است نه امکان.
ورود صریح واشنگتن به نزاع نظامی در تاریخ ۲۲ ژوئن، سوءظن‌ها در ایران نسبت به صداقت آمریکایی‌ها در مذاکرات را تقویت کرد. تریتا پارسی، معاون اجرایی مؤسسه کوئینسی، می‌گوید فضای عمومی در ایران نسبت به هرگونه دیپلماسی با کاخ سفید به‌شدت بدبین شده است و بسیاری معتقدند اقدامات ترامپ در حاشیه‌سازی و فریب‌دهی ریشه‌دار بوده است. با این حال، این تحلیلگر یادآور شد که تیم ایرانی هنوز به طور کامل درهای مذاکرات را نبسته است. البته فقدان اطمینان به طرف آمریکایی بازگشت عملی به میز مذاکره را دشوار کرده است.
در اثبات همین رویکرد محافظه‌کارانه، تهران در تاریخ ۲ ژوئیه همکاری خود با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را به حالت تعلیق درآورد و ضمن آن‌که مقامات هنوز مجوز خروج بازرسان را صادر نکردند، ایران به عضویت خود در معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای پایبند باقی مانده است.
رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، هشدار داده که بازگشت ایران به غنی‌سازی پیشرفته کاملاً محتمل است و اما انجام توافقی شفاف که نظارت جامعه جهانی را تضمین کند، می‌تواند جلوی هرگونه تقابل سه‌جانبه میان ایران، آمریکا و اسرائيل را بگیرد.
فرانچسکو سالسیو شیاوی، کارشناس ژئوپلیتیک، نیز تاکید می‌کند که نبود مکانیزم مستقیم برای راستی‌آزمایی طرفین، فضای بدگمانی و احتمال شعله‌ور شدن دوباره جنگ را بالا برده است.
ادامه یا شکست این آتش‌بس تا حد زیادی به سیاست‌های واشنگتن وابسته است. در حالی که دولت آمریکا در برهه‌هایی سیاست کنترل و محدود کردن اقدامات اسرائیل را در پیش گرفته — برای نمونه نظارت بر آتش‌بس غزه و حصول توافق بین ایران و اسرائیل — اتفاقات ماه‌های اخیر از چالش‌های این رویکرد حکایت دارد. ادامه عملیات نظامی تل‌آویو در غزه و همچنین عدم رعایت تعهدات نسبت به آتش‌بس لبنان، حاکی از این واقعیت است که آمریکا نه همیشه قادر است و نه لزوماً تمایل دارد اسرائیل را مهار کند. با این وجود، برخی تحلیلگران معتقدند احتمال صدور مجوز مستقیم حمله جدید اسرائیل به ایران از سوی واشنگتن پایین است.
اینا رودولف، از پژوهشگران ارشد، اشاره می‌کند که به رغم اختلافات، دولت ترامپ به دنبال بازگرداندن مذاکرات و احیای توافق جامع هسته‌ای است. اما دامنه ریسک‌پذیری نتانیاهو کاملاً بستگی به خطوط قرمز اعلامی کاخ سفید و واکنش تهران در صورت نقض آتش‌بس خواهد داشت.
همزمان با رخدادهای اخیر، پایتخت‌های عربی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز نسبت به پیامدهای تنش ایران و اسرائیل نگران شده‌اند. خسارات اقتصادی ناشی از بستن مسیرهای هوایی، تزلزل امنیتی و تشدید منازعات منطقه‌ای، سبب شده بازیگران عربی برای دستیابی به راه‌حل سیاسی و کاهش تنش‌ها، به رایزنی میان تهران، واشنگتن و حتی تل‌آویو روی آورند.
جواد حیران‌نیا، مدیر تحقیقات مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه معتقد است فشار سیاسی کشورهای عربی بر آمریکا به منظور کنترل اسرائیل، در این مرحله بی‌سابقه است. او خاطرنشان می‌کند حتی اگر پیشتر ایران تهدید اصلی برای کشورهای عربی تلقی می‌شد، اکنون اسرائیل با اقدامات نظامی گسترده در فلسطین، لبنان، سوریه و حتی ایران، عامل اصلی بی‌ثباتی منطقه‌ای ارزیابی می‌شود.
همچنین وی اشاره می‌کند که طرح پیشنهادی نتانیاهو مبنی بر واگذاری زمین‌های عربستان به فلسطین، تنها ابزاری برای چانه‌زنی نبود بلکه هدفش پیشبرد برنامه‌های راهبردی تل‌آویو در کل منطقه است.
علی‌رغم تلفات انسانی سنگین حملات اخیر و فضای بدبینی سیاسی میان تهران و واشنگتن، اغلب مقام‌های ایرانی و تحلیلگران بین‌المللی معتقدند باز گذاشتن مسیر دیپلماسی، در شرایط فعلی همچنان عقلانی‌ترین راه برای عبور از بحران است. همان‌طور که عباس عراقچی تصریح کرده، «دیپلماسی هنوز و هرگز بسته نشده» و این مسیر شاید تنها راهی باشد که می‌تواند منطقه را از چرخه تهدید و حمله پی‌درپی خارج کند.
تمام حقوق برای پایگاه خبری کویر نیوز محفوظ می باشد کپی برداری از مطالب با ذکر منبع بلامانع می باشد.
کویرنیوز