کم‌خوابی در کودکان و نوجوانان چه تأثیراتی دارد و چه چالش‌ها و پیامدهایی به دنبال دارد؟ این پرسش که به یکی از دغدغه‌های مهم حوزه سلامت عمومی تبدیل شده، موضوعی است که بررسی‌های جدید درباره آن انجام شده است.

بیشتر بخوانید: از چاله بیکاری تا گرداب مسافرکشی آنلاین!

‏چالش‌های کم‌خوابی در نوجوانان

کمبود خواب در میان نوجوانان به‌عنوان یک بحران مهم در سلامت عمومی شناخته می‌شود. تغییرات زیستی در ریتم شبانه‌روزی بدن که در دوران بلوغ رخ می‌دهد، باعث می‌شود نوجوانان تمایل بیشتری به خوابیدن در ساعات پایانی شب و بیدار شدن دیرهنگام داشته باشند. این مسئله، به‌ویژه وقتی با زمان زودهنگام شروع کلاس‌های مدرسه همراه می‌شود، منجر به کم‌خوابی مزمن در نوجوانان می‌گردد.

دلایل کم‌خوابی در این گروه سنی متنوع هستند؛ از تغییرات بیولوژیکی گرفته تا فشار ناشی از تکالیف مدرسه، استفاده بیش‌ازحد از شبکه‌های اجتماعی و زمان نامناسب آغاز کلاس‌ها. این عوامل کم‌خوابی، پیامدهای عمده‌ای به دنبال دارند، از جمله کاهش عملکرد تحصیلی، افزایش اضطراب، بروز اختلالات روانی و حتی گرایش به رفتارهای پرخطر نظیر مصرف مواد مخدر.

‏اثرات کم‌خوابی بر سلامت نوجوانان

مطالعات نشان داده‌اند که خواب ناکافی در شب‌های مدرسه با پیامدهایی مانند افزایش مصرف سیگار، الکل و ماریجوانا، افسردگی، افکار مرتبط با خودکشی، درگیری‌های فیزیکی، استفاده بیش‌ازحد از کامپیوتر، کاهش فعالیت بدنی و مصرف نوشیدنی‌های شیرین ارتباط دارد.

از سوی دیگر، خواب ناکافی می‌تواند بر پاسخ کورتیزول پس از بیداری (CAR) تأثیرگذار باشد. کورتیزول هورمونی است که به‌طور طبیعی در بدن با بیدار شدن فعال شده و بخشی از عملکرد محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال (HPA) محسوب می‌شود. نوجوانانی که دیرتر به خواب می‌روند و مسافت بیشتری تا مدرسه طی می‌کنند، سطوح کورتیزول بالاتری را تجربه می‌کنند که نشان‌دهنده استرس زیاد و سلامت روانی ضعیف‌تر است.

به لحاظ زیستی، تحقیقات روی ۸٬۰۰۰ کودک چینی نشان داده‌اند که خواب ناکافی و رفتن دیرهنگام به خواب، به‌ویژه در پسران، با احتمال بلوغ زودرس در روزهای مدرسه مرتبط است. این رابطه حتی پس از کنترل عواملی مانند رژیم غذایی و شاخص‌های توده بدنی نیز باقی است و نشان‌دهنده اثر عمیق کم‌خوابی بر روند رشد جسمی است.

راهکارها برای مقابله با کم‌خوابی نوجوانان

برای مقابله با چالش‌های ناشی از کم‌خوابی، راهکارهایی از جمله آموزش بهداشت خواب و به‌ویژه تغییر زمان شروع کلاس‌های مدرسه می‌توانند مؤثر باشند. مرور نتایج ۳۸ مطالعه نشان داده است که تأخیر در زمان آغاز مدرسه نه‌تنها باعث افزایش مدت خواب شبانه نوجوانان می‌شود، بلکه به بهبود حضور در کلاس‌ها، ارتقای نمرات درسی و کاهش خطر تصادفات رانندگی نیز کمک کرده است.

در همین راستا پژوهش‌ها نشان داده‌اند حتی تأخیر کوتاه ۲۵ تا ۶۰ دقیقه‌ای در آغاز کلاس‌ها می‌تواند مدت زمان خواب شبانه نوجوانان را تا ۷۷ دقیقه افزایش دهد. این تغییر نه‌تنها باعث کاهش خواب‌آلودگی، افسردگی، مصرف بیش‌ازحد کافئین و تأخیر در زمان رسیدن به مدرسه می‌شود، بلکه راهکاری هوشمندانه محسوب می‌شود که می‌تواند کیفیت یادگیری دانش‌آموزان و سلامت جسمی و روانی آن‌ها را بهبود بخشد.

‏اهمیت خواب در کودکان و نوجوانان

بر اساس توصیه‌های علمی، کودکان در سنین ۶ تا ۱۲ سال باید بین ۹ تا ۱۲ ساعت در طول شبانه‌روز بخوابند تا بتوانند رشد مناسب و سلامت کافی داشته باشند. همچنین نوجوانان در بازهٔ سنی ۱۳ تا ۱۸ سال نیازمند خواب شبانه‌ای به‌مدت ۸ تا ۱۰ ساعت هستند تا سلامت جسمی و روانی خود را حفظ کنند. این پژوهش‌ها نشان می‌دهند که خواب کافی در این گروه سنی نه‌تنها موجب بهبود عملکرد فردی می‌شود، بلکه در بلندمدت تأثیرات مثبتی بر سلامت جامعه نیز خواهد داشت.