در دهه‌های اخیر، مهاجرت ایرانیان به کشورهای مختلف جهان، نه تنها باعث پراکندگی جمعیت، بلکه منجر به شکل‌گیری نسل‌هایی با هویت‌هایی ترکیبی شده است. این نسل جدید، گرچه نام ایرانی را یدک می‌کشد، اما تعریف سنتی ایرانی بودن را دستخوش تغییر کرده است. پرسش اصلی این است: آیا نسل دوم و سوم ایرانیان خارج از کشور، همچنان در پیوند با ریشه‌هایشان زندگی می‌کنند یا به طور کامل در فرهنگ کشورهای میزبان حل شده‌اند؟

جامعه‌ای پراکنده؛ هفت میلیون ایرانی در دورترین نقاط جهان

حدود هفت میلیون ایرانی در کشورهای مختلف جهان زندگی می‌کنند؛ جمعیتی که به شکلی گسترده در قاره‌های مختلف پراکنده شده‌اند:

• قاره آمریکا: بزرگ‌ترین جامعه ایرانیان خارج از کشور در آمریکا شکل گرفته است؛ جایی که بیش از دو میلیون ایرانی، عمدتاً در ایالتی مانند کالیفرنیا زندگی می‌کنند. لس‌آنجلس با محله‌های معروف ایرانی‌نشینی، به «تهرانجلس» شهرت یافته است.
• اروپا: در بریتانیا، آلمان، سوئد و دیگر کشورهای اروپایی، نزدیک به ۱.۲ میلیون ایرانی زندگی می‌کنند.
• خاورمیانه و آسیا: امارات، ترکیه، و استرالیا از جمله مقاصد اصلی مهاجران ایرانی هستند.
• آفریقا: کم‌ترین جمعیت ایرانیان در این قاره زندگی می‌کنند، با رقمی کمتر از ۵۰ هزار نفر.

این تنوع جغرافیایی، منجر به شکل‌گیری تجربیات فرهنگی گوناگونی شده است که هویت ایرانی را به چالش می‌کشد.

هویت دوگانه؛ نسل جدید چگونه خود را تعریف می‌کند؟

مهاجرت نسل اول ایرانیان به کشورهای مقصد اغلب با هدف دستیابی به زندگی بهتر، امنیت یا فرصت‌های شغلی و تحصیلی همراه بوده است. اما نسل دوم و سوم که اغلب خارج از مرزهای ایران به دنیا آمده‌اند، با چالش‌های متفاوتی روبه‌رو هستند:

1. میان سنت و مدرنیته

نسل‌های بعدی مهاجران ایرانی، اغلب در محیطی بزرگ شده‌اند که فرهنگ ایرانی نقش ثانویه‌ای در تربیت آن‌ها داشته است. در واقع، نوستالژی خانواده، موسیقی، غذا و آیین‌های ایرانی از جمله عواملی هستند که ارتباط آن‌ها با ریشه‌هایشان را تا حدی حفظ کرده‌اند.

مطالعات نشان می‌دهند که بسیاری از این افراد، حتی اگر دغدغه هویت ملی نداشته باشند، همچنان از عناصر فرهنگی ایرانی مانند موسیقی پاپ، غذاهای سنتی و مناسبت‌هایی چون نوروز برای حفظ پیوند خود با فرهنگ ایرانی استفاده می‌کنند.

یکی از شرکت‌کنندگان در پژوهشی پیرامون هویت ایرانیان در خارج از کشور گفته است:
«وقتی مادرم قورمه‌سبزی می‌پزد و موسیقی ایرانی در خانه پخش می‌شود، انگار در لحظه بوی وطن را حس می‌کنم.»

2. سیاست و گرایش‌های نسل جدید

نسل دوم مهاجران ایرانی، به‌ویژه در کشورهای غربی، به شکل قابل‌توجهی از گرایش‌های سیاسی داخل ایران فاصله گرفته‌اند. بیشتر آن‌ها تمایل دارند به ارزش‌های لیبرال و مدرن غربی نزدیک شوند. در بسیاری از موارد، سیاست و مسائل سیاسی ایران برای این نسل جنبه‌ای مبهم و غیرضروری پیدا کرده است.

با این حال، بی‌تفاوتی سیاسی نیز در میان نسل جدید ایرانیان خارج از کشور رایج است. این گروه به‌جای درگیری‌های سیاسی، بیش‌تر به امور فردی و هویت چندفرهنگی خود تمرکز دارند.

3. چالش هویت ایرانی در جامعه‌های میزبان

درجایی مانند آمریکا یا اروپا، بسیاری از ایرانی‌تبارها هویت «ایرانی-آمریکایی» یا «ایرانی-اروپایی» را در آغوش گرفته‌اند. این هویت دوگانه، به آن‌ها اجازه می‌دهد هم از فرهنگ میزبان بهره‌مند شوند و هم بخشی از ریشه‌های ایرانی خود را حفظ کنند.
با این حال، نسل سوم مهاجران تمایل بیشتری به پذیرش فرهنگ کشورهای میزبان دارند، چرا که ارتباط آن‌ها با هویت ایرانی اغلب محدود به خاطرات خانوادگی است.

نوستالژی؛ موسیقی، غذا و سنت‌ها، آخرین پیوندها به ایران

به نظر می‌رسد غذاها و موسیقی ایرانی جایگاهی فراتر از یک تجربه معمولی در میان نسل‌های جدید ایرانیان خارج از کشور دارند. از موسیقی پاپ خوانندگان فارسی‌زبان گرفته تا آیین‌هایی مانند نوروز، این عناصر فرهنگی همچنان به عنوان نماد هویت ایرانی عمل می‌کنند.

در تحقیقی، نزدیک به ۷۰٪ از نسل دوم و سوم مهاجران ایرانی گفته‌اند که به شکل منظم به موسیقی ایرانی گوش می‌دهند. این موسیقی، حتی زمانی که فاقد پیام‌های فرهنگی عمیق باشد، همچنان پیوندی میان نسل‌ها حفظ کرده است.

نتیجه‌گیری: آیا ایرانیان خارج از کشور هنوز ایرانی هستند؟

پرسش درباره هویت ایرانی نسل جدید ایرانیان خارج از کشور، بیش از هر زمان دیگری مهم است. هرچند پیوندهای فرهنگی همچنان اثرگذار هستند، اما عدم توجه دولت‌ها و رسانه‌ها به این نسل، می‌تواند هویت ایرانی را در میان آن‌ها کمرنگ کند.

اگر نسل جدید ایرانیان، حمایت بیشتری از سوی جامعه ایرانی دریافت نکند، احتمال انطباق کامل آن‌ها با جامعه‌های میزبان و از دست دادن پیوند با وطن بالاست. به نظر می‌رسد، هویت ایرانی نسل‌های آینده در خارج از کشور به تدریج به یک خاطره دور تبدیل شود.